ฝนตก-อากาศร้อน ยุงแพร่ระบาดเร็วขึ้น สสวท. ชวนเรียนรู้ป้องกันโรคจากคลังความรู้ SciMath
ในช่วงฤดูฝนที่ฝนตกชุกเช่นนี้ นอกจากเราต้องเตรียมรับมือกับน้ำท่วมและโรคต่าง ๆ ที่มากับความชื้นแล้ว ยังมีอีกหนึ่งภัยคุกคามที่แฝงตัวมากับสภาพอากาศที่เปลี่ยนแปลงนั่นคือ “ยุง” แมลงตัวเล็กที่พกพาเชื้อโรคร้ายแรงมากมาย
ครู นักเรียน และประชาชนทั่วไปสามารถศึกษาข้อมูลเพิ่มเติมเกี่ยวกับการศึกษาลูกน้ำยุงกับการเปลี่ยนแปลงภูมิอากาศได้ที่คลังความรู้ SciMath ของ สสวท. ซึ่งมีเนื้อหาครอบคลุมทั้งความรู้ทางวิทยาศาสตร์ กิจกรรมการเรียนรู้ และแนวทางการป้องกันโรค
ภูมิอากาศเปลี่ยน ยุงเปลี่ยนตาม
การเปลี่ยนแปลงภูมิอากาศส่งผลต่อยุงในหลายมิติ ได้แก่
อุณหภูมิที่สูงขึ้น ทำให้กระบวนการเจริญเติบโตของลูกน้ำยุงเร็วขึ้น ลูกน้ำสามารถพัฒนาเป็นยุงโตเต็มวัยได้ในเวลาที่สั้นลง
ความชื้นที่แปรผันตามอุณหภูมิสูงสุด-ต่ำสุด สร้างสภาพแวดล้อมที่เหมาะสมสำหรับการอยู่รอดและการสืบพันธุ์ของยุง
ปริมาณฝนที่เพิ่มขึ้น สร้างแหล่งน้ำขังมากขึ้น ซึ่งเป็นแหล่งเพาะพันธุ์ที่สมบูรณ์แบบของลูกน้ำยุง
ผลกระทบต่อพฤติกรรมของยุง
เมื่อสภาพภูมิอากาศเปลี่ยนแปลง พฤติกรรมของยุงก็เปลี่ยนตามไปด้วย ดังนี้
- ออกหากินบ่อยขึ้น ยุงต้องการดูดเลือดเพื่อพลังงานในการสืบพันธุ์
- วางไข่เร็วขึ้น วงจรการสืบพันธุ์สั้นลง จำนวนรุ่นต่อปีเพิ่มขึ้น
- บินได้ไกลขึ้น ขยายพื้นที่การระบาดของโรค
- มีประชากรเพิ่มขึ้น เนื่องจากสภาพแวดล้อมเอื้ออำนวย
โรคร้ายที่มากับยุง
ยุงเป็นพาหะนำโรคร้ายแรงหลายชนิด โดยเฉพาะในช่วงฤดูฝน ได้แก่
ไข้เลือดออก โรคที่พบบ่อยที่สุดในประเทศไทย เกิดจากไวรัสเดงกี มียุงลายเป็นพาหะ อาการรุนแรงอาจถึงแก่ชีวิต
มาลาเรีย เกิดจากเชื้อปรสิตพลาสโมเดียม มียุงก้นปล่องเป็นพาหะ พบในพื้นที่ป่าและชายแดน
ชิคุนกุนยา เกิดจากไวรัสชิคุนกุนยา มียุงลายเป็นพาหะ ทำให้ปวดข้อรุนแรง
โรคอื่น ๆ เช่น ไวรัสซิกา โรคเท้าช้าง และไข้สมองอักเสบเจอี
กิจกรรมการเรียนรู้สำหรับครูและนักเรียน
สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี (สสวท.) เสนอแนวทางการจัดกิจกรรมในชั้นเรียนเพื่อให้นักเรียนเข้าใจความเชื่อมโยงระหว่างภูมิอากาศ สุขภาพ และสิ่งแวดล้อม
กิจกรรมที่ 1: การสำรวจแหล่งน้ำรอบบ้าน
นักเรียนสำรวจและบันทึกแหล่งน้ำขังต่าง ๆ รอบบ้านและโรงเรียน เช่น ภาชนะรองน้ำ ยางรถเก่า กระถางต้นไม้ เพื่อระบุแหล่งเพาะพันธุ์ของยุง
กิจกรรมที่ 2: การสังเกตวงจรชีวิตของลูกน้ำยุง
สังเกตและบันทึกขั้นตอนการเจริญเติบโตของลูกน้ำยุง ตั้งแต่ไข่ ลูกน้ำ ดักแด้ จนถึงยุงโตเต็มวัย พร้อมบันทึกระยะเวลาในแต่ละขั้นตอน
กิจกรรมที่ 3: การวัดและบันทึกข้อมูลสภาพอากาศ
บันทึกอุณหภูมิ ความชื้น และปริมาณฝน จากนั้นวิเคราะห์ความสัมพันธ์กับจำนวนยุงที่พบในพื้นที่
กิจกรรมที่ 4: การออกแบบแคมเปญป้องกันโรค
นักเรียนออกแบบสื่อประชาสัมพันธ์หรือกิจกรรมรณรงค์เพื่อสร้างความตระหนักในชุมชนเกี่ยวกับการป้องกันโรคที่มากับยุง
วิธีป้องกันโรคจากยุง
การป้องกันเป็นวิธีที่ดีที่สุด ทำได้ดังนี้
กำจัดแหล่งเพาะพันธุ์ยุง
- เทน้ำในภาชนะที่ไม่ใช้งานทิ้งทุกสัปดาห์
- คว่ำภาชนะที่ไม่ใช้งาน
- ปิดฝาภาชนะรองน้ำให้มิดชิด
ป้องกันการถูกยุงกัด
- สวมเสื้อผ้าแขนยาวสีอ่อน
- ใช้ยากันยุง
- นอนในมุ้งหรือห้องที่มีมุ้งลวด
- ใช้เครื่องไล่ยุง
สร้างความตระหนักรู้
- ร่วมกิจกรรม Big Cleaning Day
- รณรงค์ในชุมชน
- ติดตามข่าวสารการระบาดของโรค